正交曲线坐标系中的分离变量
正交曲线坐标系中的分离变量
这一节介绍了柱坐标系及球坐标系下亥姆霍兹方程如何进行分离变量,通过变量的分离,我们顺理成章地引入了勒让德函数、贝塞尔函数、球谐函数等数理方程常用函数。读者可以先行浏览一遍了解方程推导过程,待特殊函数掌握之后再来仔细回忆回味。
柱坐标系下的亥姆霍兹方程
柱坐标系下 { ∇ 2 u + λ u = 0 u = R ( ρ ) Φ ( φ ) Z ( z ) \left\{\begin{array}{l}\nabla^2u+\lambda u=0\\u=R(\rho)\Phi(\varphi)Z(z)\end{array}\right. {∇2u+λu=0u=R(ρ)Φ(φ)Z(z)
在数学物理方程相关介绍中我们讨论过,亥姆霍兹方程中的常数 λ \lambda λ与时间有关。
带入柱坐标系中
∇
2
u
\nabla^2 u
∇2u的表达式则有
1
ρ
R
d
d
ρ
(
ρ
d
R
d
ρ
)
+
1
ρ
2
(
1
Φ
d
2
Φ
d
φ
2
)
+
λ
=
−
1
Z
d
2
Z
d
z
2
=
μ
\frac{1}{\rho R} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} \rho}\left(\rho \frac{\mathrm{d} R}{\mathrm{~d} \rho}\right)+\frac{1}{\rho^{2}}\left(\frac{1}{ \Phi} \frac{\mathrm{d}^{2} \Phi}{\mathrm{d} \varphi^{2}}\right)+\lambda=-\frac{1}{Z} \frac{\mathrm{d}^{2} Z}{\mathrm{~d} z^{2}}=\mu
ρR1dρd(ρ dρdR)+ρ21(Φ1dφ2d2Φ)+λ=−Z1 dz2d2Z=μ
由于自然边界条件限制,
1
Φ
d
2
Φ
d
φ
2
\frac{1}{ \Phi} \frac{\mathrm{d}^{2} \Phi}{\mathrm{d} \varphi^{2}}
Φ1dφ2d2Φ 只能取
−
n
2
-n^2
−n2 (
n
n
n 为正整数),令
λ
−
μ
=
k
2
\lambda-\mu=k^2
λ−μ=k2,则
ρ
2
R
′
′
+
ρ
R
′
+
(
k
2
ρ
2
−
n
2
)
R
=
0
\rho^{2} R^{\prime \prime}+\rho R^{\prime}+\left(k^{2} \rho^{2}-n^{2}\right) R=0
ρ2R′′+ρR′+(k2ρ2−n2)R=0
综上所述,通过在柱坐标中分离变量,解偏微分方程
∇
2
u
+
λ
u
=
0
\nabla^2u+\lambda u=0
∇2u+λu=0 的问题,就化为了解三个常微分方程
{
Z
′
′
+
μ
Z
=
0
Φ
′
′
+
n
2
Φ
=
0
ρ
2
R
′
′
+
ρ
R
′
+
(
k
2
ρ
2
−
n
2
)
R
=
0
径
向
方
程
\left\{\begin{array}{l} Z^{\prime \prime}+\mu Z=0 \\ \Phi^{\prime \prime}+n^{2} \Phi=0 \\ \rho^{2} R^{\prime \prime}+\rho R^{\prime}+\left(k^{2} \rho^{2}-n^{2}\right) R=0\quad 径向方程 \end{array}\right.
⎩⎨⎧Z′′+μZ=0Φ′′+n2Φ=0ρ2R′′+ρR′+(k2ρ2−n2)R=0径向方程
的问题,其中
μ
、
n
2
、
k
2
\mu 、 n^{2} 、 k^{2}
μ、n2、k2 都是在分离变量过程中所引人的常数,与弦的振动问题一样,它们不能任意取值,而要根据边界条件取某些特定的值,它们称为上述方程的本征值。
方程
Z
′
′
+
μ
Z
=
0
Z^{\prime \prime}+\mu Z=0
Z′′+μZ=0 和
Φ
′
′
+
n
2
Φ
=
0
\Phi^{\prime \prime}+n^{2} \Phi=0
Φ′′+n2Φ=0 是常系数常微分方程,其解易于得到。方程
ρ
2
R
′
′
+
ρ
R
′
+
(
k
2
ρ
2
−
n
2
)
R
=
0
\rho^{2} R^{\prime \prime}+\rho R^{\prime}+\left(k^{2} \rho^{2}-n^{2}\right) R=0
ρ2R′′+ρR′+(k2ρ2−n2)R=0 是变系数常微分方程,若作变换
x
=
k
ρ
,
y
(
x
)
=
R
(
ρ
)
x=k \rho, y(x)=R(\rho)
x=kρ,y(x)=R(ρ),则可化为
x
2
y
′
′
+
x
y
′
+
(
k
2
−
n
2
)
y
=
0
x^{2} y^{\prime \prime}+x y^{\prime}+\left(k^{2}-n^{2}\right) y=0
x2y′′+xy′+(k2−n2)y=0
称之为
n
n
n 阶贝塞尔 (Bessel) 方程,Bessel 方程的解为
y
n
(
x
)
=
c
n
J
n
(
x
)
+
d
n
N
n
(
x
)
y_n(x)=c_nJ_n(x)+d_nN_n(x)
yn(x)=cnJn(x)+dnNn(x)。它的求解和解的性质将在特殊函数中讨论。
本征值 k 2 = λ − μ k^2=\lambda-\mu k2=λ−μ, λ \lambda λ是与时间有关的系数, λ = 0 \lambda=0 λ=0表示方程与时间无关,代表稳定场; μ \mu μ与 z z z轴有关, μ = 0 \mu=0 μ=0表示方程是二维问题或具有 z z z方向平移不变性。若在二维稳定场内,或 λ − μ = k 2 \lambda-\mu=k^2 λ−μ=k2恰好为0,则径向方程变为欧拉方程 x 2 y ′ ′ + x y ′ − n 2 y = 0 x^{2} y^{\prime \prime}+x y^{\prime}-n^{2} y=0 x2y′′+xy′−n2y=0;若 k 2 > 0 k^2>0 k2>0,则方程为Bessel 方程;若 k 2 < 0 k^2<0 k2<0,则方程为虚宗量Bessel 方程。
当 k = 0 k=0 k=0时,径向方程变为欧拉方程,求解欧拉方程 x 2 y ′ ′ + x y ′ − n 2 y = 0 x^{2} y^{\prime \prime}+x y^{\prime}-n^{2} y=0 x2y′′+xy′−n2y=0。
欧拉方程一般形式 x 2 y ′ ′ ( x ) + b x y ′ ( x ) + c y ( x ) = 0 x^{2} y^{\prime \prime}(x)+bx y^{\prime}(x)+c y(x)=0 x2y′′(x)+bxy′(x)+cy(x)=0
令 t = l n x t=ln\ x t=ln x, y ( x ) = t ( t ) y(x)=t(t) y(x)=t(t),则带入欧拉方程得 y ′ ′ ( t ) + ( b − 1 ) y ′ ( t ) + c y ( t ) = 0 y^{\prime \prime}(t)+(b-1) y^{\prime}(t)+c y(t)=0 y′′(t)+(b−1)y′(t)+cy(t)=0,可知其特征方程为 Λ 2 + ( b − 1 ) Λ + c = 0 \Lambda^2+(b-1)\Lambda+c=0 Λ2+(b−1)Λ+c=0,可以得到特征根 Λ 1 \Lambda_1 Λ1, Λ 2 \Lambda_2 Λ2,则 y ( t ) = c 1 e Λ 1 t + c 2 e Λ 2 t = c 1 e Λ 1 ln x + c 2 e Λ 2 ln x = c 1 x Λ 1 + c 2 x Λ 2 y(t)=c_1e^{\Lambda_1 t}+c_2e^{\Lambda_2 t}=c_1 e^{\Lambda_1 \ln x}+c_2e^{\Lambda_2 \ln x}=c_1x^{\Lambda_1}+c_2x^{\Lambda_2} y(t)=c1eΛ1t+c2eΛ2t=c1eΛ1lnx+c2eΛ2lnx=c1xΛ1+c2xΛ2
球坐标系下的亥姆霍兹方程
球坐标下 { ( ∇ 2 + λ ) u = 0 u ( r , θ , φ ) = R ( r ) Y ( θ , φ ) \left\{\begin{array}{l}(\nabla^2+\lambda) u=0\\u(r, \theta, \varphi)=R(r) Y(\theta, \varphi)\end{array}\right. {(∇2+λ)u=0u(r,θ,φ)=R(r)Y(θ,φ)
带入球坐标系中
∇
2
u
\nabla^2 u
∇2u的表达式并整理后得
1
R
d
d
r
(
r
2
d
R
d
r
)
+
k
2
r
2
=
−
1
y
[
1
sin
θ
∂
∂
θ
(
sin
θ
∂
y
∂
θ
)
+
1
sin
2
θ
∂
2
y
∂
φ
2
]
=
l
(
l
+
1
)
\frac{1}{R} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} r}\left(r^{2} \frac{\mathrm{d} R}{\mathrm{~d} r}\right)+k^{2} r^{2}=-\frac{1}{y}\left[\frac{1}{\sin \theta} \frac{\partial}{\partial \theta}\left(\sin \theta \frac{\partial y}{\partial \theta}\right)+\frac{1}{\sin ^{2} \theta} \frac{\partial^{2} y}{\partial \varphi^{2}}\right]=l(l+1)
R1drd(r2 drdR)+k2r2=−y1[sinθ1∂θ∂(sinθ∂θ∂y)+sin2θ1∂φ2∂2y]=l(l+1)
其中
k
2
=
λ
k^{2}=\lambda
k2=λ,由于
r
,
θ
,
φ
r, \theta, \varphi
r,θ,φ 均为独立自变量,故上式成立,除非等式左边和有边等于同一常数,令之为
l
(
l
+
1
)
l(l+1)
l(l+1),则得
r
2
d
2
R
d
r
2
+
2
r
d
R
d
r
+
[
k
2
r
2
−
l
(
l
+
1
)
]
R
=
0
1
sin
θ
∂
∂
θ
(
sin
θ
∂
y
∂
θ
)
+
1
sin
2
θ
∂
2
y
∂
φ
2
+
l
(
l
+
1
)
y
=
0
\begin{gathered} r^{2} \frac{\mathrm{d}^{2} R}{\mathrm{~d} r^{2}}+2 r \frac{\mathrm{d} R}{\mathrm{~d} r}+\left[k^{2} r^{2}-l(l+1)\right] R=0 \\ \frac{1}{\sin \theta} \frac{\partial}{\partial \theta}\left(\sin \theta \frac{\partial y}{\partial \theta}\right)+\frac{1}{\sin ^{2} \theta} \frac{\partial^{2} y}{\partial \varphi^{2}}+l(l+1) y=0 \end{gathered}
r2 dr2d2R+2r drdR+[k2r2−l(l+1)]R=0sinθ1∂θ∂(sinθ∂θ∂y)+sin2θ1∂φ2∂2y+l(l+1)y=0
为截断发散的无穷级数需取常数为连续整数乘积 l ( l + 1 ) l(l+1) l(l+1)。
方程
1
sin
θ
∂
∂
θ
(
sin
θ
∂
y
∂
θ
)
+
1
sin
2
θ
∂
2
y
∂
φ
2
+
l
(
l
+
1
)
y
=
0
\frac{1}{\sin \theta} \frac{\partial}{\partial \theta}\left(\sin \theta \frac{\partial y}{\partial \theta}\right)+\frac{1}{\sin ^{2} \theta} \frac{\partial^{2} y}{\partial \varphi^{2}}+l(l+1) y=0
sinθ1∂θ∂(sinθ∂θ∂y)+sin2θ1∂φ2∂2y+l(l+1)y=0 称为球谐函数方程,再令
y
(
θ
,
φ
)
=
Θ
(
θ
)
Φ
(
φ
)
y(\theta, \varphi)=\Theta(\theta) \Phi(\varphi)
y(θ,φ)=Θ(θ)Φ(φ),代人球谐函数方程并整理得
{
Φ
′
′
+
m
2
Φ
=
0
,
m
=
0
,
1
,
2
,
⋯
1
sin
θ
d
d
θ
(
sin
θ
d
Θ
d
θ
)
+
[
l
(
l
+
1
)
−
m
2
sin
2
θ
]
Θ
=
0
\left\{\begin{array}{l} \Phi^{\prime \prime}+m^{2} \Phi=0, \quad m=0,1,2, \cdots \\ \frac{1}{\sin \theta} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} \theta}\left(\sin \theta \frac{\mathrm{d} \Theta}{\mathrm{d} \theta}\right)+\left[l(l+1)-\frac{m^{2}}{\sin ^{2} \theta}\right] \Theta=0 \end{array}\right.
{Φ′′+m2Φ=0,m=0,1,2,⋯sinθ1dθd(sinθdθdΘ)+[l(l+1)−sin2θm2]Θ=0
于是,在球坐标系中求解亥姆霍兹方程的问题,就化为解三个常微分方程
R
(
r
)
、
Φ
(
φ
)
、
Θ
(
θ
)
R(r)、\Phi(\varphi)、\Theta(\theta)
R(r)、Φ(φ)、Θ(θ)的问题。
r
2
d
2
R
d
r
2
+
2
r
d
R
d
r
+
[
k
2
r
2
−
l
(
l
+
1
)
]
R
=
0
Φ
′
′
+
m
2
Φ
=
0
,
m
=
0
,
1
,
2
,
⋯
1
sin
θ
d
d
θ
(
sin
θ
d
Θ
d
θ
)
+
[
l
(
l
+
1
)
−
m
2
sin
θ
]
Θ
=
0
\begin{gathered} r^{2} \frac{\mathrm{d}^{2} R}{\mathrm{~d} r^{2}}+2 r \frac{\mathrm{d} R}{\mathrm{~d} r}+\left[k^{2} r^{2}-l(l+1)\right] R=0 \\ \Phi^{\prime \prime}+m^{2} \Phi=0, \quad m=0,1,2, \cdots \\ \frac{1}{\sin \theta} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} \theta}\left(\sin \theta \frac{\mathrm{d} \Theta}{\mathrm{d} \theta}\right)+\left[l(l+1)-\frac{m^{2}}{\sin \theta}\right] \Theta=0 \end{gathered}
r2 dr2d2R+2r drdR+[k2r2−l(l+1)]R=0Φ′′+m2Φ=0,m=0,1,2,⋯sinθ1dθd(sinθdθdΘ)+[l(l+1)−sinθm2]Θ=0
对于方程
r
2
d
2
R
d
r
2
+
2
r
d
R
d
r
+
[
k
2
r
2
−
l
(
l
+
1
)
]
R
=
0
r^{2} \frac{\mathrm{d}^{2} R}{\mathrm{~d} r^{2}}+2 r \frac{\mathrm{d} R}{\mathrm{~d} r}+\left[k^{2} r^{2}-l(l+1)\right] R=0
r2 dr2d2R+2r drdR+[k2r2−l(l+1)]R=0,作变换
x
=
k
r
,
1
x
y
(
x
)
=
R
(
r
)
x=k r, \frac{1}{\sqrt{x}} y(x)=R(r)
x=kr,x1y(x)=R(r),则方程化为
x
2
y
′
′
+
x
y
′
+
[
x
2
−
(
l
+
1
2
)
2
]
y
=
0
x^{2} y^{\prime \prime}+x y^{\prime}+\left[x^{2}-\left(l+\frac{1}{2}\right)^{2}\right] y=0
x2y′′+xy′+[x2−(l+21)2]y=0
与贝塞尔方程的形式相似,称为球贝塞尔方程。对于方程
1
sin
θ
d
d
θ
(
sin
θ
d
Θ
d
θ
)
+
[
l
(
l
+
1
)
−
m
2
sin
2
θ
]
Θ
=
0
\frac{1}{\sin \theta} \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d} \theta}\left(\sin \theta \frac{\mathrm{d} \Theta}{\mathrm{d} \theta}\right)+\left[l(l+1)-\frac{m^{2}}{\sin ^{2} \theta}\right] \Theta=0
sinθ1dθd(sinθdθdΘ)+[l(l+1)−sin2θm2]Θ=0,作变换
x
=
cos
θ
,
y
(
x
)
=
Θ
(
θ
)
x=\cos \theta, y(x)=\Theta(\theta)
x=cosθ,y(x)=Θ(θ),则化为
(
1
−
x
2
)
y
′
′
−
2
x
y
′
+
[
l
(
l
+
1
)
−
m
2
1
−
x
2
]
y
=
0
\left(1-x^{2}\right) y^{\prime \prime}-2 x y^{\prime}+\left[l(l+1)-\frac{m^{2}}{1-x^{2}}\right] y=0
(1−x2)y′′−2xy′+[l(l+1)−1−x2m2]y=0
称之为
l
l
l次
m
m
m阶关联/连带 勒让德方程(associated Legendre Eq.),表示为
P
l
m
(
x
)
P_l^m(x)
Plm(x)或
P
l
m
(
x
)
P_{lm}(x)
Plm(x),其中
∣
m
∣
≤
l
|m|\leq l
∣m∣≤l。
x 2 y ′ ′ + x y ′ + [ x 2 − ( l + 1 2 ) 2 ] y = 0 x^{2} y^{\prime \prime}+x y^{\prime}+\left[x^{2}-\left(l+\frac{1}{2}\right)^{2}\right] y=0 x2y′′+xy′+[x2−(l+21)2]y=0为半整数阶Bessel 方程, R ( r ) = J l + 1 2 ( k r ) k r + N l + 1 2 ( k r ) k r R(r)=\frac{J_{l+\frac{1}{2}}(kr)}{\sqrt{kr}}+\frac{N_{l+\frac{1}{2}}(kr)}{\sqrt{kr}} R(r)=krJl+21(kr)+krNl+21(kr),称为球贝塞尔函数, J l + 1 2 ( k r ) k r \frac{J_{l+\frac{1}{2}}(kr)}{\sqrt{kr}} krJl+21(kr)也可用 j l ( x ) j_{l}(x) jl(x)表示, N l + 1 2 ( k r ) k r \frac{N_{l+\frac{1}{2}}(kr)}{\sqrt{kr}} krNl+21(kr)也可用 n l ( x ) n_{l}(x) nl(x)表示。
Φ m ( φ ) \Phi_m(\varphi) Φm(φ)的解表示形式 Φ m ( φ ) = { a m cos m φ + b m sin m φ , m ∈ N 1 2 π e i m φ , m ∈ Z \Phi_m(\varphi)=\left\{\begin{array}{l} a_m \cos{m\varphi}+b_m \sin{m\varphi} ,m\in N\\\frac{1}{\sqrt{2\pi}}e^{im\varphi}\ ,m\in Z \end{array}\right. Φm(φ)={amcosmφ+bmsinmφ,m∈N2π1eimφ ,m∈Z,第二种表示一般用于球谐函数。
球谐函数 Y l , m ( θ , φ ) = c l , m P l m ( cos θ ) e i m φ Y_{l,m}(\theta,\varphi)=c_{l,m}P_{l}^m(\cos{\theta})e^{im\varphi} Yl,m(θ,φ)=cl,mPlm(cosθ)eimφ
下一章节:球函数与勒让德方程
更多相关内容传送门:数学物理方法专栏阅读指南
【推荐】国内首个AI IDE,深度理解中文开发场景,立即下载体验Trae
【推荐】编程新体验,更懂你的AI,立即体验豆包MarsCode编程助手
【推荐】抖音旗下AI助手豆包,你的智能百科全书,全免费不限次数
【推荐】轻量又高性能的 SSH 工具 IShell:AI 加持,快人一步
· winform 绘制太阳,地球,月球 运作规律
· 超详细:普通电脑也行Windows部署deepseek R1训练数据并当服务器共享给他人
· 上周热点回顾(3.3-3.9)
· AI 智能体引爆开源社区「GitHub 热点速览」
· 写一个简单的SQL生成工具