哈萨克语简明语法
1.语言简介
哈萨克语(原语：қазақ тілі/qazaq tіlі/قازاق تىلى ；俄语：казахский язык；英语：Kazakh language)是哈萨克斯坦共和国(Қазақстан Республикасы)的国语，使用人口约1100万(2007)，俄语为哈萨克斯坦的官方语言，族际交流语。我国哈萨克族人口约125万(2000)。
哈萨克语属阿尔泰语系突厥语族克普恰克语支，和哈萨克语比较接近的语言是鞑靼语(塔塔尔语)、吉尔吉斯语(柯尔克孜语)、卡拉卡尔帕克语(乌兹别克斯坦)、诺盖语(俄罗斯)。哈萨克语主要有三大方言：西部方言(哈萨克斯坦西部、土库曼斯坦、卡拉卡尔帕克斯坦等地)、南部方言(哈萨克斯坦南部、吉尔吉斯斯坦、乌兹别克斯坦)、东部方言(哈萨克斯坦东北部、中国、蒙古等)。我国的哈萨克语方言分为西南(特克斯县、察布查尔锡伯族自治县、伊宁县、霍城县)和东北(上述各县以外的地区)两大组。
哈萨克语在哈萨克斯坦使用两种文字，以斯拉夫字母为基础的文字以及拉丁字母文字，后者目前仍然在推行阶段，出版物及网站还是以西里尔文为主。我国的哈萨克语使用以阿拉伯字母为基础的文字。
2.字母和发音
哈萨克文(阿拉伯字母)
哈萨克文(西里尔字母)
3.元音和谐和辅音和谐
元音和谐是哈萨克语的特点之一，同其他突厥语相比，哈萨克语的元音和谐比较整齐，有前后元音和谐、圆唇元音和谐两大类。前者体现在文字上，后者只出现在口语里。
3.1 前后元音的分类与和谐
前元音：ә, е, і, ө, ү, (и)
后元音：а, ы, о, ұ, (у)
哈萨克语元音和谐规律是词的第一个音节里的元音是前元音，那么后续音节里的元音只能是前元音，后元音的词亦同。部分外来语不受此规则制约。例如：
бала孩子+-лар(复数)+-дың(属格)=балалардың孩子们的
әскер士兵+-лер(复数)+-дің(属格)=әскерлердің士兵们的
республика共和国+-лар(复数) +-дың(属格)= республикалардың诸共和国的
3.2 辅音和谐
主要是指к/г和қ/ғ这两组辅音。к/г只出现在前元音和谐的词中，而қ/ғ只出现在后元音和谐的词中，两组辅音不能混合出现在同一个词里。
另外，辅音п, к, қ结尾的词接以元音开头的词时分别弱化为б(у), г, ғ。例如：
доп球+-ы(第三人称领属)=добы他的球
жүрек心+-ің (第二人称领属)=жүрегің你的心
оқ子弹+-ың(第二人称领属)=оғың你的子弹
4.名词
同其他突厥语一样，哈萨克语名词没有性，可以接数、格、领属性人称等词尾。
4.1数
根据根据结尾以及元音和谐律，哈萨克语复数词尾有如下几种形态：
1)元音和р,й,у后加-лар/лер：шеше母亲-шешелер, үстеу副词-үстеулер, трамвай有轨电车-трамвайлар, әскер士兵-әскерлер
2)浊辅音后加-дар/дер：құлын小马驹-құлындар
3)清辅音及б,в,г,д后加-тар/тер：үйрек鹅-үйректер
4.2 领属性人称
领属性人称表示“XX的XX”，词尾如下：
单数 元音后 辅音后
第一人称 -м -ым/-ім
第二人称（普通）-ң -ың/-ің
第二人称（尊敬）-ңыз/ңіз -ыңыз/іңіз
第三人称 -сы/сі -ы/і
复数 元音后 辅音后
第一人称 -мыз/міз -ымыз/-іміз
第二人称（普通）-复数+-ың/-ің -复数+-ың/-ің
第二人称（尊敬）-复数+-ыңыз/іңіз -复数+-ыңыз/іңіз
第三人称 -сы/сі -ы/і
例子：кітап书(п接元音开头的词缀时都弱化为б)
单数：кітабым, кітабың, кітабыңыз, кітабы
复数：кітабымыз, кітаптарың, кo0;таптарыңыз, кітабы
哈萨克语第二人称复数领属性词尾比较特殊，кітаптарың即可表你的许多书，也可以表示你们的许多书，在一定的语境中也可以表示你们的那一本书。
如果名词已经有复数词尾，领属性词尾置于其后，如：кітаптар许多书-кітаптарым我的许多书
4.3谓语性人称词尾(表示某某是...)
单数
第一人称
元音和з除外的浊辅音后：-мын/мін
清辅音后：-пын/пін
з后：-бын/бін
第二人称(普)：-сың/сің
第二人称(尊)：-сыз/сіз
第三人称：无词尾或浊辅音后加-ды/ді，清辅音后加-ты/ті
复数
第一人称
元音和у,й,р,л后加：-мыз/міз
з,м,н, ң后加：-быз/біз
清辅音以及б,в,г,д后加：-пыз/піз
第二人称(普)：-сыңдар/сіңдер
第二人称(尊)：-сыздар/сіздер
第三人称：无词尾或浊辅音后加-ды/ді，清辅音后加-ты/ті
否定形式在名词后添加否定助动词емес再加人称词尾。
例子： студент学生
单数：студентпін我是学生，студентсің你是学生，студентсіз您是学生，студентті他是学生
复数：студентпіз，студентсіңдер，студентсіздер，студентті
否定式：студент емеспін，студент емеспіз...
4.4 格
哈萨克语有7个格，分别是主格、属格、宾格、向格、位格、从格、具格。关于格的数量，不同著作中给出的说法略有差异，David Somfai Kara的Kazak（Lincom系列）没有将“具格”列入。张定京的《现代哈萨克语使用语法》(2004)中除了上述格之外，还把-дай/дей/тай/тей（意为像……）看成格词尾称作 “比似格”。哈萨克斯坦以及俄罗斯出版的教材及语法著作里都只列出了7个格，本文以7格为准。
- 主格(атау септік)：零词尾
- 属格(ілік септік)：
元音或м,н, ң后加：-ның/нің
清辅音和б,в,г,д后加：-тың/тің
其他辅音后加：-дың/дің - 宾格(табыс септік)：
元音后加：-ны/ні
浊辅音后加：-ды/ді
清辅音和б,в,г,д后加：-ты/ті
第三人称领属-сы/сі后加：-н - 向格(барыс септік)：
元音和浊辅音后加：-ға/ге
清辅音和б,в,г,д后加：-қа/ке
第三人称领属-сы/сі后加：-на/не - 位格(жатыс септік)：
元音和浊辅音后加：-да/де
清辅音和б,в,г,д后加：-та/те
第三人称领属-сы/сі后加：-нда/нде
单数第一人称和第二人称普称单复数领属性词尾后加：-а/е
6)从格(шығыс септік)：
元音和浊辅音后加：-дан/ден
清辅音和б,в,г,д后加：-тан/тен
м,н,ң以及第三人称领属后加：-нан/нен
7)具格(көмектес септік)：此格词尾没有元音和谐
元音以及除з,ж外的浊辅音后加：-мен/менен
浊辅音з,ж后加：-бен/бенен
清辅音和б,в,г,д后加：-пен/пенен
例子：сөз话
单数：сөз，сөздің，сөзді，сөзге，сөзде，сөзден，сөзбен/сөзбенен
复数：сөздер，сөздердің，сөздерді，сөздерге，сөздерде，сөздерден，сөздермен/сөздерменен
如果名词词干后接了复数以及人称词尾，格置于最后，如：көздеріңде=көз眼睛+-дер复数+-ің你的+-де位格“在你的眼里”
例句：
Тірі адамның жүректен аяулы жері бола ма? （адам人+-ның属格，жүрек心+-тен从格）
对于一个活着的人来说，还有什么比心更珍贵的东西吗？
Дүниеде ешбір нəрсені қызық көрмей жүре алмайды.（дүние世界+-де位格，нəрсе事物+-ні宾格）
对世界上的一切事物不会不感兴趣。
Махаббат пен ғаделетке қарай тартпақпыз.（ғаделет正义+-ке向格）
我们想获得爱心与公正。
- 人称代词及其变格
主 宾 属 向 位 从 具
1sg мен мені менің маған менде менден менімен
2sg(普) сен сені сенің саған сенде сенден сенімен
2sg(尊) сіз сізді сіздің сізге сізде сізден сізбен
3sg ол оны оның оған онда онан онымен
1pl біз бізді біздің бізге бізде бізден бізбен
2pl(普) сендер сендерді сендерді187; сендерге сендерде сендерден сендермен
2pl(尊) сіздер сіздерді сіздердің сіздерге сіздерде сіздерден сіздермен
3pl олар оларді олардың оларға оларда олардан олармен
6.形容词
哈萨克语形容词无需与名词保持数、格的一致，放在名词前其修饰作用: жақсы бала好孩子，көркем сарай美丽的宫殿。形容词有级的语法范畴，如：
比较级：词干加-рақ/рек/ырақ/ірек
жақсы好-жақсырақ较好
үлкен大-үлкенірек较大
最高级：在形容词前面加ең
әдемі帅/美-ең әдемі最帅的/最美的
таза干净-ең таза最干净的
жақсы好-ең жақсы最好的
7.数词
-基数词(1~10)：бір, екі, үш, төрт, бес, алты, жеті, сегіз, тоғыз, он
-序数词(1st~10th)：бірінші, екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы, жетінші, сегізінші, тоғызыншы, оныншы
8.动词
哈萨克语动词有时、态、式、人称等语法范畴，形态丰富。
8.1 人称词尾
同其他突厥语一样，哈萨克语也有几套人称词尾，列表如下：
第一套
1sg -м
2sg(普) -ң
2sg(尊) -ңыз/ңіз
3sg 零词尾
1pl -к/қ
2pl(普) -ңдар/ңдер
2pl(尊) -ңыздар/ңіздер
3pl 零词尾
第二套
1sg -мын/мін/бын/бін/пын/пін
2sg(普) -сың/сің
2sg(尊) -сыз/сіз
3sg 零词尾或-ды/ді/ты/ті
1pl -мыз/міз/быз/біз/пыз/піз
2pl(普) -сыңдар/сіңдер
2pl(尊) -сыздар/сіздер
3pl 零词尾或-ды/ді/ты/ті
8.2 时
1)现在-将来时（以下均以оқ-у“读”作为示例）
肯定：词干+-а/е/й（词干为元音结尾时）+第二套
оқимын,оқисың,оқисыз,оқиды, оқимыз,оқисыңдар,оқисыздар,оқиды
否定：词干+-ма/ме/ба/бе/па/пе+-й+第二套
оқымаймын,оқымайсың,оқымайсыз...
例句：
Оның шешендігі жұртты магниттай тартады.
他的口才像磁石一样吸引着人们。
Ол кісі мені әбден біледі.
他对我了如指掌。
Көп өтпей, бұл ағаштар материалға жарайды.
过不了多久，这些树就会成材。
2)现在进行时
a)词干+-п/ып/іп отыр-“坐”+第二套，表示行为动作在说话时正在进行。
b)词干+-п/ып/іп жатыр-“躺”+第二套，表示行为在一定时间内持续进行。
c)词干+-п/ып/іп тұр-“站”+第二套，表示动作短暂持续或重复。
d)词干+-п/ып/іп жүр-“走”+第二套，表示动作在较长时间内持续。
以a)为例：оқып отырмын,оқып отырсың,оқып отырсыз,оқып отырды, оқып отырмыз,оқып отырсыңдар, оқып отырсыздар, оқып отырды
否定式1：词干+-май/мей/бай/бей/пай/пей отыр-/жатыр-/тұр-/жүр-+第二套
否定式2：词干+-п/ып/іп отырған/жатырған/тұрған/жүрған жоқ+第二套
例句：
Кәрім шай ішіп отыр.
凯力姆正在喝茶。
Ол маған қарап тұр.
他正在看我。
Айгул институтта оқып жатыр.
阿依古丽正在研究所学习。
Ол заводта жұмыс істеп жүр.
他正在工厂工作。
3)一般过去时
肯定：词干+-ды/ді/ты/ті+第一套
否定：词干+-ма/ме/ба/бе/па/пе+-ды/ді/ты/ті+第一套
例子：
肯定：оқыдым, оқыдың,оқыдыңыз,оқыды,оқыдық,оқыдыңдар,оқыдыңыздар,оқыды
否定：оқымадым, оқымадың,оқымадыңыз,оқымады, оқымадық,оқымадыңдар,оқымадыңыздар,оқымады
例句：
Кеше бір кітап алдым.
昨天我买了一本好书。
Олар аударушы арқылы сөйлесті.
他们通过翻译进行了交谈。
4)不定将来时
肯定：词干+-р/ар/ер+第二套
否定：词干+-мас/мес/бас/бес/пас/пес+第二套
例子：r /> 肯定：оқырмын, оқырсын, оқырсыз, оқыр, оқырмыз, оқырсыңдар, оқырсыздар, оқыр
例子：
Мен бірер күннен кейін тағы келермін.
我过两天可能还会来。
Оның қабілетінің зады қандай екендігін өздеріңіз де білерсіздер.
他的能力究竟怎样，想必你们自己也清楚。
5)过去完成时(描述经历、状态等)
肯定：词干+-ған/ген/қан/кен+第二套
否定1：词干+-ма/ме/ба/бе/па/пе+-ған/ген+第二套
否定2：词干+-ған/ген... емес/жоқ+第二套
例子：
肯定：оқығанмын,оқығансың,оқығансыз,оқыған; оқығанмыз,оқығансыңдар,оқығансыздар,оқыған
例句：
Мен үш жыл әскер болғанмын.
我当过3年兵。
Ол әлі үйленбеген.
他还没有成家。
6)不定过去时(表示事后才知晓)
肯定：词干+-п/ып/іп+第二套
否定：词干+-мап/меп/бап/беп/пап/пеп+第二套
肯定：оқыппын,оқыпсың,оқыпсыз,оқыпты; оқыппыз,оқыпсыңдар,оқыпсыздар,оқыпты
例句
Ана кісі Қазақстаннан келіпті.
听说那位是从哈萨克斯坦来的。
Оның хатын оқыдым, олар расында байып кетіпті.
读了他的信我才知道他们的确是富起来了。
8.3 式
1)命令式/祈使式
使用特殊的人称词尾
1sg：-айын/ейін/йын/йін
2sg(普)：零词尾
2sg(尊)：-ңыз/ңіз/ыңыз/іңіз
3sg：-сын/сін
1pl：-айық/ейік/йық/йік
2pl(普)：-ңдар/ңдер/ыңдар/іңдер
2pl(尊)：-ңыздар/ңіздер/ыңыздар/іңіздер
3pl：-сын/сін
例子：
оқиын, оқы, оқыңыз,оқысын, оқиық, оқыңдар, оқыңыздар,оқысын
例句：
Қалған істі мен жөндейін.
剩下的事情我来对付。
Балам, бері кел!
孩子啊，快过来！
2)假定式：
肯定：词干+-са/се+第一套
否定：词干+-ма/ме/ба/бе/па/пе+-са/се+第一套
例子：
оқысам, оқысаң,оқысаңыз,оқыса; оқысақ,оқысаңдар,оқысаңыздар,оқыса
例句：
Сіз бармасаңыз, мен де бармаймын.
您要是不去，我也不去。
Ас қадірін білмесең, аш қаласың.
要是不懂得珍惜粮食，你就得饿肚子。
3)愿望式1：
肯定：词干+-ғай/гей/қай/кей+第二套
否定：词干+-ма/ме/ба/бе/па/пе+-ғай/гей/қай/кей+第二套
例子：
оқығаймын,оқығайсың,оқығайсыз,оқығайды; оқығаймыз,оқығайсыңдар,оқығайсыздар,оқығайды
例句：
Оның бұл сөзін көңіліңе алмағайсыз.
他的这些话希望您别介意。
4)愿望式2：
肯定：词干+-ғы/гі/қы/кі+第一套 келеді
否定：词干+-ғы/гі/қы/кі+第一套 келмейді
例子：
оқығым келеді,оқығың келеді,оқығыңыз келеді,оқығы келеді,оқығық келеді,оқығыңдар келеді,оқығыңыздар келеді,оқығы келеді
例句：
Сені көргім келеді.
我想看见你。
8.4 态
1)被动态：-л/ыл/іл 或 -н/ын/ін 个别动词有-лын/лін词缀
жаз写-жазыл被写
сөйле说-сөйлен被说
де说-делін被说
2)共动态：-с/ыс/іс 或 -лас/лес/дас/дес/тас/тес
айт说-айтыс交流
ат射-атыс互相射
таны认得-таныс相识
3)使动态：主要有-дыр/дір/тыр/тір 或 -ғыз/гіз/қыз/кіз 等
жаз写-жаздыр使写
тұр站立-тұрғыз使站立
сен相信-сенгo0;з使相信
